एजेन्सी-आज अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस, विश्वभर विभिन्न महिला अधिकारका पक्षमा विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइँदैछ। तर, यो दिवस किन मनाइन्छ ? के यो उत्सव हो  ? वा यो विरोधको प्रतीक हो ?  के अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस पनि महिला दिवस जस्तै मनाइन्छ ?

एक शताब्दीभन्दा बढी समयदेखि, संसारभरका मानिसहरूले मार्च ८ लाई महिलाहरूको लागि विशेष दिनको रूपमा मनाउँदै आएका छन्।

कहिलेदेखि मनाउन थालियो यो दिवस ?
सन् १९१० मा क्लारा जेटकिन नामकी महिलाले अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसको जग बसालिन्। यो दिवस श्रमिक आन्दोलनबाट सुरु भएको थियो, जसलाई पछि संयुक्त राष्ट्र संघले अन्तर्राष्ट्रिय दिवसका रुपमा मान्यता दिएको थियो।
सन् १९०८ मा न्युयोर्कमा करिब १५ हजार महिलाले परेड निकाले । महिलाको कामको समय घटाउनुपर्ने, राम्रो तलब पाउनुपर्ने र महिलाले पनि मतदानको अधिकार पाउनुपर्ने उनीहरुको माग थियो । 

एक वर्षपछि सोसलिस्ट पार्टीले पहिलो राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने घोषणा गर्‍यो । क्लारा जेटकिनले यो दिवसलाई अन्तर्राष्ट्रिय दिवसको रुपमा मान्यता दिनुपर्ने विचार गरिन्। 

क्लारा वामपन्थी कार्यकर्ता थिइन्। उनी महिला अधिकारका लागि आवाज उठाउने गर्थिन् । उनले सन् १९१० मा डेनमार्कको राजधानी कोपेनहेगनमा भएको श्रमिक महिलाको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउन सुझाव दिएकी थिइन् । उक्त सम्मेलनमा १७ देशका १०० महिला उपस्थित थिए र उनीहरूले क्लाराको सुझावलाई सर्वसम्मतिले स्वीकार गरे।

पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस सन् १९११ मा अस्ट्रिया, डेनमार्क, जर्मनी र स्विजरल्याण्डमा मनाइयो। सन् १९७५ मा संयुक्त राष्ट्र संघले पनि मनाउन थालेपछि अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसले औपचारिक मान्यता पायो । 

८ मार्च मात्रै किन ?
जब क्लारा जेटकिनले अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने सुझाव दिइन्, उनको दिमागमा कुनै निश्चित मिति थिएन।
सन् १९१७ मा रुसी महिलाहरूले खाना र शान्तिको माग गर्दै जार शासनविरुद्ध हडताल गरेका थिए । यसपछि जार निकोलस द्वितीयले सत्ता त्याग गरे । त्यसपछिका बनेका अस्थायी सरकारले महिलालाई मतदानको अधिकार दिएका थिउ । 

यस दिन किन लगाउँछन् बैजनी रंगको लुगा ? 
अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस प्रायः बैजनी रङबाट चिनिन्छ किनभने यसलाई न्याय र सम्मानको प्रतीक मानिन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस वेबसाइटका अनुसार बैजनी, हरियो र सेतो अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसका रंग हुन्।

वेबसाइटका अनुसार, बैजनी रंग न्याय र सम्मानको प्रतीक हो। हरियो रङले आशा जगाउँछ भने सेतो रंगले शुद्धतालाई जनाउँछ।

यद्यपि, यस रंगसँग सम्बन्धित परिकल्पनाको सन्दर्भमा विवाद छ। महिला अधिकारकर्मीहरू भन्छन्, ूमहिला दिवससँग सम्बन्धित यी रंगहरू सन् १९०८ मा बेलायतको महिला सामाजिक तथा राजनीतिक संघबाट उत्पन्न भएको हो।

के अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस पनि छ ?
छ, नोभेम्बर १९ मा अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस पनि मनाइन्छ । तर, मनाउने चलन धेरै पुरानो छैन । सन् १९९० को दशकमा अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस मनाउन थालिएको र यसलाई संयुक्त राष्ट्र संघले अहिलेसम्म मान्यता दिएको छैन।
बेलायतलगायत विश्वका ८० भन्दा बढी देशका मानिसहरूले अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस मनाउँछन्।

अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवसका आयोजकहरूका अनुसार यस दिनले पुरुषहरूले विश्व, उनीहरूको परिवार र उनीहरूको समुदायमा योगदान गर्ने सकारात्मक मूल्यहरूु मनाउने र सकारात्मक पुरुष रोल मोडेलहरूका बारेमा विश्वलाई शिक्षित गराउने उद्देश्यका साथ, सुधारको बारेमा चेतना फैलाउने उद्देश्य राखेको छ। महिला, पुरुष र महिला बीचको आपसी सम्बन्ध सुधार गर्ने उद्देश्य हो।

कसरी मनाइन्छ नारी दिवस ?
धेरै देशहरूमा, अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसलाई पर्वका रुपमा मनायन्छ । यी देशहरूमा रूस पनि समावेश छ, जहाँ फूलको बिक्री मार्च ८ का दिन निकै बढी हुन्छ। चीनमा, राष्ट्रिय परिषदको सुझावमा, धेरै महिलाहरूलाई यो दिन आधा दिन बिदा दिइन्छ।

इटालीमा मार्च ८ मा महिलालाई मिमोसा फूल दिएर अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाइन्छ।

अमेरिकामा मार्च महिनालाई महिला महिनाका रुपमा मानिन्छ। प्रत्येक वर्ष राष्ट्रपतिद्वारा एक घोषणा जारी गरिन्छ, जसमा अमेरिकी महिलाहरूको उपलब्धिहरू मनाइन्छ।

अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस २०२४ को संयुक्त राष्ट्रसंघको नारा ‘महिलामा लगानीः समृद्धिको गति’ रहेको छ ।
तर, यस वर्षको अभियानको नारा ‘इन्स्पायर इन्क्लुजन’ रहेको छ ।

यसले समाजका सबै पक्षहरूमा विविधता र सशक्तिकरणको महत्त्वलाई जोड दिन्छ।

अभियानको विषयवस्तुले लैङ्गिक समानता हासिल गर्न समावेशीको महत्त्वपूर्ण भूमिकालाई जोड दिएको छ।

युएन वुमनको वेबसाइटका अनुसार लैङ्गिक समानता हासिल गर्न अझै पनि वार्षिक ३६० बिलियन डलर आवश्यक छ। पछिल्ला दुई वर्षमा अफगानिस्तान, इरान, युक्रेन र अमेरिका जस्ता धेरै देशका महिलाहरूले आआफ्नो देशमा युद्ध, हिंसा र नीति परिवर्तनका बीचमा आफ्नो अधिकारका लागि लडिरहेका छन् ।

अफगानिस्तानमा तालिबान सत्तामा फर्किएपछि महिला र बालिकालाई उच्च शिक्षा लिनबाट वञ्चित भएकाले मानवअधिकारको प्रगतिमा बाधा पुगेको छ। उनीहरूलाई घरबाहिर धेरै काम गर्न र पुरुष एस्कर्ट बिना लामो दूरीको यात्रा गर्न प्रतिबन्ध लगाइएको छ।

तालिबानले महिलाहरूलाई घरबाहिर वा अन्य व्यक्तिको अगाडि आफ्नो पूरै अनुहार छोप्न आदेश जारी गरेको छ।

इरानमा विरोध प्रदर्शन
महसा अमिनी नामकी २२ वर्षीया महिलाको मृत्युपछि इरानमा विरोध प्रदर्शन सुरु भएको छ । मसालाई इरानको मोरालिटी पुलिसले करिब दुई वर्षअघि १३ सेप्टेम्बर २०२२ मा पक्राउ गरेको थियो। सार्वजनिक स्थानमा महिलाले स्कार्फले कपाल छोप्ने कडा नियम तोडेको उनको आरोप थियो ।

त्यसपछि इरानभर विरोध प्रदर्शन सुरु भयो, जुन अहिलेसम्म जारी छ।

इरानका धेरै महिला र पुरुषहरू अहिले महिलाका लागि राम्रो अधिकारको माग गरिरहेका छन्। उनी वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वमा पनि परिवर्तन चाहन्छन् । 

इरानको सरकारले ती प्रदर्शनहरूलाई दंगा भन्दै प्रदर्शनकारीहरूसँग कडाइका साथ व्यवहार गरिरहेको छ। आन्दोलनमा सयौंको ज्यान गएको थियो र सरकारले उनीहरूलाई कुचल्ने प्रयास गरेको थियो।

युद्धका कारण बढ्दो मूल्य र अभावका कारण युक्रेनमा महिला हिंसाका घटनामा उल्लेख्य वृद्धि भएको छ । जुन २४, २०२२ मा, अमेरिकी सर्वोच्च अदालतले रो बनाम वेडको ऐतिहासिक कानुनलाई उल्टाइदियो। यो कानुन अनुसार अमेरिकी महिलालाई गर्भपतन गर्ने अधिकार थियो ।

सर्वोच्च अदालतको फैसलापछि अमेरिकाभर यसको विरोध र विरोध भएको थियो ।

धेरै अमेरिकी महिलाहरू गर्भपतन गर्न मेक्सिको जान्छन् ।  किनभने, २०२१ मा ऐतिहासिक निर्णयपछि मेक्सिकोमा गर्भपतनलाई कानुनी मान्यता दिइएको थियो।

तर, पछिल्ला केही वर्षमा महिलाको स्थितिमा पनि सुधार आएको छ । दश वर्षको संघर्षपछि युरोपेली संसदले नोभेम्बर २०२२ मा एउटा कानुन पारित गरेको थियो।

यसले २०२६ सम्ममा सार्वजनिक रूपमा व्यापार गर्ने कम्पनीहरूको बोर्डमा महिलाहरूको ठूलो प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्नेछ। इयुले शीर्ष पदहरू धारण गर्न सक्ने धेरै महिलाहरू रहेको र  नयाँ युरोपेली कानूनले महिलाहरूलाई ती पदहरूमा पुग्ने वास्तविक अवसर सुनिश्चित गर्ने जनाएको छ । 

यसैबीच, आर्मेनिया र कोलम्बियामा पनि बाबु बन्न छोड्ने कानुन परिवर्तन गरिएको छ। उही समयमा स्पेनले महिनावारीको समयमा स्वास्थ्य बिदा र गर्भपतन सुविधा बढाउने व्यवस्था गरेको छ।

अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीले सन् २०२२ मा बेइजिङमा हुने शीतकालीन ओलम्पिक खेल अहिलेसम्मकै सबैभन्दा लैङ्गिक सन्तुलित भएको बताएको थियो।

यी खेलहरूमा सहभागी कुल खेलाडीमध्ये ४५ प्रतिशत महिला खेलाडी थिए। तर पनि महिला र पुरुषबीच लैङ्गिक समानता पूर्णरूपमा प्राप्त हुन सकेको छैन । तर, नयाँ दिशानिर्देशहरूले महिला खेलकुदको सन्तुलित रिपोर्टिङलाई बढावा दिएको छ।

 अमेरिकी फुटबल महासंघले एउटा ऐतिहासिक सम्झौता गरेको थियो। जसअन्तर्गत महिला र पुरुष टोलीलाई समान पारिश्रमिक दिइएको थियो । कुनै पनि खेलकुदमा महिला र पुरुषलाई बराबर रकम दिइएको यो पहिलो पटक भएको हो । महिला खेलाडीहरूले समान पारिश्रमिकको माग गर्दै धेरै मुद्दा दायर गरेका थिए र धेरै वर्षदेखि आफ्नो अधिकारको लागि लड्दै आएका थिए।

गत वर्ष २०२३ मा क्रिकेटको सर्वोच्च निकाय आईसीसीले पनि आफ्नो विश्वव्यापी इभेन्टमा पुरुष र महिलालाई समान पुरस्कार दिने घोषणा गरेको थियो। बीबीसीबाट अनुदित