काठमाडौं–आज विश्व हात्ती दिवस, विश्वभर विभिन्न कार्यक्रमका साथ मनाइँदैछ ।
हात्ती पृथ्वीकै सबैभन्दा ठूलो स्थल स्तनधारी प्राणी हो, जसको तौल ४,००० देखि १०,००० पाउन्ड हुन्छ। हात्तीका तीन प्रजातिहरू छन्: अफ्रिकी झाडी हात्ती (जसलाई अफ्रिकी सवाना हात्ती पनि भनिन्छ), अफ्रिकी वन हात्ती र एसियाली हात्ती।
विश्व वन्यजन्तु कोषका अनुसार सन् १९३० मा अफ्रिकामा करिब एक करोड जंगली हात्ती थिए । त्यसबेलादेखि, बासस्थानमा आएको कमी र अवैध शिकारलगायतका कारण हात्तीको संख्या घटेको छ।
आज पनि हात्तीको संख्या घट्ने क्रम जारी छ ।
संसारमा कतिवटा हात्ती बाँकी छन् ?
कोषका अनुसार, संसारमा लगभग ४ लाख १५ हजार अफ्रिकी हात्ती बाँकी छन्। एसियामा भने लगभग ४० हजारदेखि ५० हजार हात्ती बाँकी छन्।
हात्तीको दाँतको व्यापार, मासिँदै गएको बासस्थान, शिकार, र हात्ती-मानव द्वन्द्वले यिनीहरुको जनसंख्यालाई खतरामा पारिरहेको छ ।
अफ्रिकी हात्तीहरूले 1979 देखि आफ्नो बासस्थानको ५० प्रतिशतभन्दा बढी गुमाइसकेका छन्, जबकि एशियाली हात्तीहरूले आफ्नो मूल बासस्थानको १५ प्रतिशत गुमाएका छन्। मानव विस्तार, पूर्वाधार र कृषि विकासका कारण हात्तीको बासस्थान घटेको छ ।
हात्तीको दाँतको व्यापारका लागि हुने गरेको शिकारले हात्तीको जनसंख्यामा असर गरेको छ। हात्तीको दाँतको अन्तर्राष्ट्रिय व्यावसायिक व्यापार १९८९ मा प्रतिबन्धित थियो। यद्यपि यस पछि शिकार घट्यो, तर २०१० आसपासमा पुन: सुरु भयो।
एसियाली हात्ती र अफ्रिकी झाडी हात्ती लोपोन्मुख छन्, जबकि अफ्रिकी वन हात्तीहरू "गम्भीर रूपमा जोखिममा छन्"। कोषका अनुसार, अफ्रिकी झाडी हात्तीहरू मध्य अफ्रिकाको घना उष्णकटिबंधीय जंगलहरू बाहेक उप-सहारा अफ्रिकामा पाइन्छन्। घना उष्णकटिबंधीय वन अफ्रिकी वन हात्तीको घर हो।
अफ्रिकी झाडी हात्तीहरू २३ देशहरूमा पाइन्छन्, जसमध्ये अधिकांश दक्षिणी र पूर्वी अफ्रिकी देशहरू, जस्तै बोत्सवाना, जिम्बाब्वे, तान्जानिया, केन्या, नामिबिया, जाम्बिया र दक्षिण अफ्रिकामा पाइन्छ।
जहाँसम्म अफ्रिकी वन हात्तीको सवाल छ, यसको सबैभन्दा ठूलो जनसंख्या ग्याबोन र कंगो गणतन्त्रमा छ, जबकि क्यामरून, लाइबेरिया र घाना जस्ता अन्य देशहरूमा यसको सानो जनसंख्या छ।
एसियाली हात्तीको प्राथमिक बासस्थान सुख्खादेखि आर्द्र वन र घाँसे मैदान हो। तिनीहरू दक्षिण र दक्षिण-पूर्वी एशियाका १३ देशहरूमा पाइन्छन्।
यी हुन् हात्तीबारे रोचक तथ्य
हात्तीका तीन भिन्न प्रजातिहरू छन् - अफ्रिकी सवाना हात्ती, अफ्रिकी वन हात्ती र एसियाली हात्ती।
हात्ती संसारको सबैभन्दा स्थल प्राणी हो।
भाले अफ्रिकी हात्तीहरू ३ मिटरसम्म अग्ला र ४ हजारदेिख ७५ सय किलोग्रामसम्म हुन सक्छन्।
एशियाई हात्तीहरू केही साना हुन्छन्, २.७ मिटर अग्लो र ३ हजारदेखि ६ हजार किलोग्राम तौलका हुन्छन् ।
हात्तीले घाँस, बोटबिरुवा र फलफूल खान दैनिक १२ देखि १८ घण्टा बिताउँछन्।
हात्तीहरूले आफ्नो खानाको गन्ध सुँघ्न र आफ्नो मुखमा उठाउन आफ्नो लामो सुँड प्रयोग गर्छन्।
प्रत्येक हात्तीले हप्तामा करिब एक टन गोबर उत्पादन गर्छन्, जसले माटोलाई उर्वर राख्छ ।
केन्याको माउन्ट एल्गन राष्ट्रिय निकुञ्जमा, हात्तीहरूको समूहले भूमिगत गुफाहरूमा नुन निकाल्न आफ्नो दाँत प्रयोग गर्दछन्। तिनीहरू आफ्नो वरिपरिको बाटो महसुस गर्छन् र नुनलाई आफ्नो सूडले निकालेर खान्छन्।
हात्तीहरूले आवाज, स्पर्श, शारीरिक भाषा र गन्धमार्फत सञ्चार गर्न सक्छन्।
हात्तीका बच्चाहरू १० वर्षसम्म आमासँग बस्छन्।
महिला हात्तीहरू कुनै पनि स्तनपायी प्राणीको सबैभन्दा लामो गर्भावस्थामा हुन्छन्। हात्तीले आफ्नो बच्चा जन्माउनको लागि २२ महिनाको लामो समय लिन्छ।
पोथी हात्तीको गर्भावस्था २२ महिनाको हुन्छ ।
औसतमा, एक हात्तीले दिनको १८ घण्टासम्म घाँस खान सक्छ र सयौं पाउन्ड बिरुवाहरू खान सक्छ।
हात्तीहरू पानीमा पौडिन सक्छन् र तिनीहरूले पानीमुनि सास फेर्न आफ्नो सुँड प्रयोग गर्छन्।
