बालबालिकाको अनलाइन संसारमा बढ्दो पहुँचले उनीहरूका लागि गम्भीर खतरा निम्त्याइरहेको विज्ञहरूले चेतावनी दिएका छन्।एक अध्ययनअनुसार विश्वमा हरेक आधा सेकेन्डमा एक बच्चा अनलाइनमा हुन्छन्।

वेस्टर्न सिड्नी युनिभर्सिटीको योङ एण्ड रेजिलिएन्ट सेन्टरले हालै गरेको एक अध्ययनका अनुसार इन्टरनेट प्रयोग गर्नेमध्ये कम आय भएका परिवारका बालबालिकाहरू अपरिचित व्यक्तिहरूको जालमा पर्ने जोखिम बढी देखिएको छ । यस्ता व्यक्तिहरूलाई रिपोर्ट नगर्दा वा ब्लक नगर्दा बालबालिकाहरु भविष्यमा अनावश्यक सम्पर्कको ठूलो जोखिममा पर्छन्।

त्यसोभए कसरी बालबालिकालाई अनलाइन संसारमा सुरक्षित राख्न सकिन्छ ? संसारभरका सरकार र प्रविधि कम्पनीहरूले यसका लागि के गरिरहेका छन्?

तथ्याङ्कले विश्वमा कनेक्टिभिटी प्रवर्द्धनमा सबैभन्दा बढी योगदान युवाहरूको रहेको देखाउँछ। २०२३ सम्म विश्वभरका १५ देखि २४ वर्ष उमेरका ७९ प्रतिशत मानिसहरू अनलाइनमा थिए । 

अनुसन्धानकर्ता अमान्डा थर्ड भन्छिन्: "आजका बालबालिकाहरू अनलाइन संसारमा हुर्किरहेका छन् र उनीहरूलाई डिजिटल परिदृश्यमा इन्टरनेटमा सुरक्षित रहन मद्दत चाहिन्छ।"

बालबालिकाका लागि संयुक्त राष्ट्रसंघीय सङ्गठन युनिसेफले गरेको अध्ययनअनुसार ३० देशका एक तिहाइभन्दा बढी बालबालिका साइबर संसारमा धम्की र धम्कीको सामना गर्छन्। जसका कारण करिब २० प्रतिशत बालबालिका विद्यालय जान छाडेका छन् ।

घृणायुक्त भाषण, हिंसात्मक सामग्री र चरमपन्थी संगठनहरूमा भर्ती पनि चिन्ताको विषय हो। यससँगै डिजिटल प्लेटफर्ममा षड्यन्त्रका गलत सूचना वा मनगढन्ते कथाहरू पनि व्यापक रूपमा फैलिन्छन्। यद्यपि, युनिसेफ भन्छ, "अनलाइन संसारमा बालबालिकाहरू यौन शोषण र दुर्व्यवहारबाट सबैभन्दा बढी जोखिममा छन्।"

युनिसेफका अनुसार, "आज बाल दुर्व्यवहार गर्नेहरूलाई आफ्ना पीडितहरूलाई अनलाइन सम्पर्क गर्न सजिलो भएको छ। उनीहरूले यस्ता तस्बिरहरू सजिलै सेयर गर्न सक्छन् र अरूलाई त्यस्ता अपराध गर्न उक्साउन सक्छन्। २५ देशका झण्डै ८० प्रतिशत बालबालिकाले अनलाइन संसारमा यौन शोषण वा दुर्व्यवहारको धम्की दिएको रिपोर्ट गरेका छन्।

आमाबाबुका लागि के अनलाइन निगरानी विकल्पहरू उपलब्ध छन्?

अभिभावकहरूलाई इन्टरनेटमा आफ्ना बालबालिकाको निगरानी  राख्ने धेरै तरिका उपलब्ध छन्, जसले अनुपयुक्त सामग्रीलाई रोक्छ। तर, अध्ययनहरूले देखाउँछन्-आमाबाबुले प्रायः तिनीहरूलाई धेरै प्रयोग गर्दैनन्।

२०१९ मा गरिएको ग्लोबल किड्स अनलाइन सर्वेक्षणका अनुसार नौ देखि १७ वर्ष उमेरका बालबालिकाका अधिकांश अभिभावकहरूले बालबालिकालाई निगरानी गर्न प्राविधिक उपकरणहरू प्रयोग गर्नुको सट्टा रोकथाम र नियममा आधारित प्रतिबन्धहरू जस्ता विधिहरू अपनाउछन् । 

यस अध्ययनका अनुसार अभिभावकहरूबीच धेरै सांस्कृतिक भिन्नताहरू पनि देखिएका छन्। युरोप र दक्षिण अमेरिकाका धनी देशहरूमा अभिभावकहरू मध्यस्थता रुचाउँछन्। जबकि घाना, फिलिपिन्स र दक्षिण अफ्रिकामा, अभिभावकहरूले यस मामिलामा सीमित हस्तक्षेपको नीति अपनाउछन्।

यद्यपि, बच्चाहरूको फोन वा अन्य उपकरणहरूमा अभिभावकीय नियन्त्रणहरूको प्रयोग धेरै कम रहन्छ। यस सर्वेक्षणमा समावेश गरिएका देशहरूमा तीन प्रतिशतभन्दा कम अभिभावकहरूले आफ्ना बालबालिकालाई अनलाइनमा निगरानी राख्न यी प्राविधिक उपकरणहरू प्रयोग गरिरहेका थिए।

बेलायतका केही ठूला इन्टरनेट कम्पनीहरू मिलेर इन्टरनेट म्याटर्स नामको सुरक्षा संस्था बनाएका छन् । र, त्यस्ता उपलब्ध प्राविधिक उपकरणहरूको सूची संकलन गरिएको छ। उदाहरणका लागि, आफ्ना बच्चाहरूलाई युट्युव र टिकटकमा अनुपयुक्त सामग्री हेर्नबाट रोक्न चाहने अभिभावकहरूले बच्चाहरूका लागि विशेष रूपमा डिजाइन गरिएको संस्करण सेटअप गर्न सक्छन्, जसले वयस्क सामग्री फिल्टर गर्दछ। जसले आफ्ना बच्चाहरूले यी एपहरूमा के हेरिरहेका छन् भनेर जान्न  सकिन्छ । 

इन्स्टाग्राममा पनि अभिभावकहरूका लागि धेरै उपकरण उपलब्ध छन्, जसको माध्यमबाट बालबालिकाका लागि  दैनिक समयसीमा सेट गर्न सक्छन्। तिनीहरूले ब्रेक समय सेट गर्न र  बच्चाहरूले रिपोर्ट गरेका अकाउन्टहरूको सूची पनि बनाउन सक्छन्।

एन्ड्रोइड र एप्पल फोन र ट्याब्लेटहरूमा आमाबाबुले प्रयोग गर्न सक्ने एप र प्रणालीहरू छन्। यी उपकरणहरू मार्फत, केही एपहरू ब्लक गर्न सकिन्छ वा तिनीहरूको पहुँच सीमित गर्न सकिन्छ। वयस्क सामग्री प्रतिबन्धित हुन सक्छ र तिनीहरूको ब्राउजिङ निगरानी गर्न सकिन्छ। एप्पलले यसका लागि स्क्रिन टाइम उपलब्ध गराएको छ। गुगलले यसलाई फेमिलि लिंक भनिने एउटा एप उपलब्ध गराउँछ। अन्य डेभलपरहरुले पनि त्यस्ता धेरै एपहरू उपलब्ध गराइसकेका छन्।

नेटफ्लिक्सजस्ता स्ट्रिमिङ प्लेटफर्महरूले सामग्री फिल्टर गर्न अभिभावकीय नियन्त्रण सुविधा दिएका छन् । 

धेरै देशहरूमा, अभिभावकीय नियन्त्रणका विकल्पहरू ब्रोडब्यान्ड र टिभी सदस्यता सेवाहरूमा पनि छन्। बेलायतको बाल कल्याणकारी संस्था एनएसपीसीसीका अनुसार बालबालिकासँग अनलाइन सुरक्षाका बारेमा कुरा गर्नु र उनीहरुको अनलाइन गतिविधिमा रुचि राख्नु निकै महत्त्वपूर्ण छ।

हालैका वर्षहरूमा, नियामक निकायहरूले अनलाइनबाट बालबालिकालाई सुरक्षित राख्ने कानुनहरू लागू गर्नका लागि प्रयास गरेका छन् । कानुन निर्माताहरूले पनि यस विषयमा सक्रियता देखाउँदै आएका छन् ।

बालबालिकाको गोपनीयता र सुरक्षाका लागि आफ्ना सेवाहरू डिजाइन गर्ने जिम्मेवारी कम्पनीहरूको हो। बेलायतका प्रविधिमन्त्री मिशेल डोनेलनले ठूला प्रविधि कम्पनीहरूलाई सुरक्षाका लागि आफ्नो जिम्मेवारी पुरा गर्न आग्रह गरेका छन् । केही अमेरिकी कानुनहरूले इन्टरनेटमा बालबालिकाको पहुँचको निगरानी गर्न अभिभावकहरूको जिम्मेवारीलाई जोड दिन्छन्।

सन् १९९८ को युएस चिल्ड्रेन्स अनलाइन प्राइभेसी प्रोटेक्शन ऐनले अनलाइन कम्पनीहरूलाई अभिभावकको सहमति बिना बालबालिकाका बारेमा जानकारी प्रशोधन गर्नबाट रोक लगाएको छ।

अमेरिकी राज्यहरू अर्कान्सास, लुइसियाना, टेक्सास र यूटामा हालै पारित गरिएका केही कानुनहरूले बालबालिकाहरूलाई आमाबाबुको अनुमति बिना सामाजिक सञ्जाल सेवाहरू प्रयोग गर्न अनुमति दिनबाट व्यापक रूपमा निषेध गर्दछ।

२०२० मा, ब्राजिलले व्यक्तिगत डेटाको सङ्कलनमा प्रतिबन्ध लगाउने कानून पारित गर्‍यो, यद्यपि, ब्राजिलका सांसदहरूले अझै पनि इन्टरनेट सेवा प्रदायकहरूलाई बालबालिका र किशोरकिशोरीलाई सुरक्षित राख्ने संयन्त्रमा जोड दिन दबाब दिइरहेका छन् । 

सन् २०२२ मा, फ्रान्सले इन्टरनेट जडान भएका यन्त्रहरूका लागि अभिभावकको अनुमति अनिवार्य गरेको छ।

अगस्ट २०२३ मा, भारतले एक विवादास्पद डेटा गोपनीयता विधेयकलाई अनुमोदन गर्‍यो, जसले बालबालिकाको व्यक्तिगत डेटा सङ्कलन गर्न अभिभावकहरूबाट अनुमति प्राप्त गर्न अनिवार्य बनायो। यो कानूनले विशेष बालबालिकालाई लक्षित गरी अनलाइन विज्ञापनमा पनि प्रतिबन्ध लगाएको छ।